Efekty specjalne są obecne w filmie w zasadzie od początku kinematografii. Jednym z pierwszych przykładów zastosowania takich zabiegów był wyprodukowany jeszcze w XIX wieku obraz pt. The Execution of Mary Stuart w reżyserii Alfreda Clarka. Efekty specjalne to różne zabiegi realizowane bezpośrednio na planie filmowym mające wytworzyć rezultat, który byłby niemożliwy do osiągnięcia w sposób naturalny lub spontaniczny. Są to m.in. charakteryzacja aktorów, pirotechnika, sztuczny deszcz czy rekwizyty, np. ślepe pociski.

Efekty specjalne w kinie to techniki realizowane bezpośrednio na planie filmowym, które pomagają tworzyć widowiskowe sceny wzbudzające zachwyt i emocje u widzów. Zabiegi pozwalają przenieść ich w odległe galaktyki, fantastyczne krainy czy niebezpieczne miejsca, które nie istnieją w rzeczywistości.

Ewolucja efektów specjalnych

Pionierem wykorzystania efektów specjalnych w kinie był francuski reżyser i producent filmowy Georges Méliès. Jego film pt. Podróż na księżyc z 1902 roku na podstawie powieści Juliusza Verne’a przenosi widzów w fantastyczny świat dzięki wykorzystaniu takich technik, jak podwójna ekspozycja czy animacja poklatkowa.

W latach 30. i 40. XX wieku w kinie zaczęto stosować malowanie na szkle, które umożliwiało tworzenie iluzji rozległych krajobrazów oraz ożywienie gigantycznych potworów. Dzięki temu wielki sukces komercyjny mógł odnieść kultowy już „King Kong” z 1933 roku w reżyserii Meriana C. Coopera. King Kong pokazał ogromny wpływ technologii na kino.

W 1922 roku zrealizowano pierwszy film 3D. “The Power of Love” wykorzystał anaglif. Wszystkie sceny zostały zarejestrowane na dwóch kamerach na taśmach o różnych kolorach. Przy użyciu dwóch różnych soczewek każde oko widziało obraz z innej taśmy, który był przesunięty względem drugiej, wytwarzając efekt głębi. Podobnej techniki użyli wiele lat później twórcy „Avatara”.

Przełomowe technologie w kinematografii

W latach 50. i 60. efekty specjalne zyskały na popularności, a miniatury i modele były często wykorzystywane do tworzenia scen katastrof, eksplozji i bitew, które byłyby zbyt niebezpieczne lub kosztowne do zrealizowania w rzeczywistości. W latach 70. i 80. XX wieku filmowcy zaczęli korzystać z efektów optycznych, takich jak kompozycje bluescreenowe, które umożliwiały łączenie różnych warstw obrazu, tworząc wrażenie, że postaci znajdują się w fantastycznych sceneriach.

Przed nastaniem ery komputerów nakręcono filmy z rewolucyjnymi efektami. Należą do nich m.in. „2001: Odyseja kosmiczna” Stanleya Kubricka z 1968 roku, „Obcy – ósmy pasażer Nostromo” (1979, reż. Ridley Scott), „Gwiezdne wojny: Część IV – Nowa nadzieja” (1977, reż. George Lucas) oraz „Poszukiwacze zaginionej Arki” (1981, reż. Steven Spielberg). Od 1979 roku przyznawany jest Oscar za efekty specjalne.

Efekty tego rodzaju uzyskiwane są m.in. dzięki manipulacji kamerą i światłami, która pozwala uzyskać różne iluzje, np. optyczne sztuczki, efekty filtrów lub nakładanie obrazów. W ten sposób można uzyskać inny wygląd sceny od tego, który widać „na żywo”. Zabiegi polegają na doborze obiektywów, rodzaju oświetlenia oraz ruchach kamery, które mogą odpowiadać za szczególny wygląd nagranego materiału.

Obok optycznych filmowcy stosują również efekty mechaniczne, które wymagają stworzenia nowej rzeczywistości na planie, np. sztuczny deszcz lub śnieg, makiety, modele, wybuchy pirotechniczne i scenografie. Na szeroką skalę stosowana jest również animacja komputerowa w filmach.

Najlepsze efekty wizualne

Praktyczne efekty w filmach były ograniczone technologią, ale stały się fundamentem, na którym opierała się kinematografia przez wiele lat. Dzięki nim filmowcy nauczyli się, jak manipulować rzeczywistością na ekranie, co otworzyło drzwi do jeszcze bardziej złożonych i zaawansowanych technik. Pirotechnika, charakteryzacja specjalna, modele czy animatronika wykorzystywane są w wielu produkcjach, choć cyfrowe technologie zdominowały współczesny film.

Wraz z upowszechnieniem komputerów pojawiły się efekty wizualne. W kinie stosowane są greenscreeny i bluescreeny, a także obrazy generowane komputerowo (CGI). Komputery umożliwiły wizom poznawanie nowych światów, eksplorację kosmosu czy nurkowanie w głębinach oceanu. Przykładem mogą być efekty tworzone przy pomocy sensorów pozwalających na rejestrację ruchów aktorów (ang. „motion capture”). W ten sposób powstał szympans Cezar w „Genezie planety małp”.

Historia CGI

Na przełomie XX i XXI wieku efekty komputerowe osiągnęły nowy poziom zaawansowania, dzięki czemu powstało wiele filmów spektakularnych pod względem wizualnym. CGI pozwoliło na tworzenie złożonych efektów wizualnych, takich jak eksplozje, katastrofy czy magiczne zaklęcia, które stały się kluczowym elementem produkcji z gatunku science fiction i fantasy.

CGI umożliwiło tworzenie całkowicie cyfrowych scenerii i tła, co znacznie ułatwiło pracę nad dużymi produkcjami. Dzięki temu reżyserzy mieli większą swobodę w kreowaniu światów, które wcześniej były niemożliwe do zrealizowania z powodu ograniczeń technicznych lub budżetowych.

Szczególnym przykładem stosowania CGI i efektów wizualnych, które połączyły klasyczne techniki filmowe z nowatorskimi rozwiązaniami był „Matrix” (1999) braci Wachowskich, gdzie technologię wykorzystano do tworzenia pełnych fantazji, złożonych światów. „Władca Pierścieni” (2001-2003) Petera Jacksona wygenerował cyfrową postać Golluma, który powstał dzięki technice pozwalającej rejestrować mimikę i ruchy aktora, a CGI przekształciły te ruchy w realistyczną postać.